قلعه بالاحصار کابل؛ یکی از بناهای تاریخی کابل
قلعه بالاحصار کابل ، یکی از بناهای تاریخی ولایت کابل است. قدمت این قلعه به پیش از اسلام برمی‌گردد و در حدود قرن پنجم میلادی ساخته شده است. بالاحصار قلعه‌ای است که بر فراز تپه‌ای (زمرد) در دامنه کوه شیر دروازه در جنوب شرق شهر کابل ساخته شده است.
کول حشمت خان، شهدای صالحین، کوچه خرابات و کوچه شیر دروازه در اطراف این حصار قرار دارد. مانند بیشتر مکان‌های تاریخی دیگر کابل، بالاحصار کابل نیز در نواحی شهر کهنه کابل موقعیت دارد.
دلایل ساخت بالاحصارها
بالاحصارها معمولأ بخاطر دفاع از شهرها ساخته می‌شود و نقطه دفاعی نظامی شهر محسوب می‌شود. بخشی از قلعه بالاحصار کابل نیز که به نام دیوار کوه شیردروازه یاد می‌شود و از آن بیشتر برای دفاع از شهر کابل قدیم استفاده می‌شد، احتمالأ در سده پنجم در زمان شاهان یفتلی ساخته شده است.
به گفته پژوهشگران، قلعه بالاحصار کابل همانند بالاحصار غزنی، بازاری را نیز در خود جا داده بود. در این حصار ساختمان‌ها، باغ‌ها، معابد بودایی، کلیسا و مساجد در دوره‌های مختلف وجود داشته است.
براساس تحقیقات باستان شناسان افغانستان، این منطقه از کابل یکی از مناطق بسیار مهم بودایی بوده است که نظر به شواهد نقاط مجاور (تپه مرنجان که کمی دورتر از بالاحصار واقع است، معبد بزرگ بودایی در آن کشف شده، تپه بلخ و تپه نارنج که آنها نیز در نزدیکی بالاحصار قرار دارند معابد بودایی از این دو منطقه نیز کشف شده است)، می‌توان آن را نیایشگاه بودائی خواند.
قلعه بالاحصار کابل از دو بخش تشکیل شده است: قلعه پایین که شامل طویله یا محل نگهداری حیوانات، سربازخانه و سه کاخ سلطنتی و قلعه بالا مسکن زراد خانه و زندان‌های کابل.
اهمیت قلعه بالاحصار کابل
این قلعه به دلیل اهمیت استراتژیک، ماهیت نظامی و قدمت تاریخی‌اش، مکانی با ارزش محسوب می‌شود. این مکان در طول تاریخ شاهد جنگ‌های خونین بوده است. در اولین جنگ افغان و انگلیس (۱۸۳۹-۱۸۴۲) و دومین جنگ این دو کشور (۱۸۸۰-۱۸۷۸) و بعد در زمان حکومت‌های کمونیستی افغان، این قلعه به عنوان مرکز مهم نظامی استفاده می‌شد. حتی یکی از قیام‌های مجاهدین علیه حکومت کمونیستی افغانستان نیز از همین قلعه آغاز شد که به قیام بالاحصار مشهور است. در سال‌های اخیر نیز نیروهای ناتو در این قلعه مستقر بودند؛ به این ترتیب این محل تاکنون ماهیت نظامی‌اش را حفظ کرده است.
در دوران حکومت‌های گذشته نیز بیشتر نظامیان در این بالاحصار مستقر بوده‌اند، وسایط نظامی تخریب شده و آهن پاره‌های بجا مانده از آن در دوران گذشته نیز در گوشه و کنار این قلعه هنوز دیده می‌شوند.
بالاحصار در طول تاریخ
تیمورشاه که پایتخت افغانستان را از قندهار به کابل انتقال داد، در بالاحصار کابل مستقر شد. تا دوره سلطنت امیر عبدالرحمان خان پایتخت در همانجا بود.
در کتاب‌های تاریخ افغانستان آمده است که شاهان کابل در دوره‌های مختلف در بالاحصار اقامت‌گاه‌های مجللی داشتند، اما حالا تنها ویرانه بناهایی است که از سنگ و خشت ساخته شده بوده‌اند.
این قلعه بارها به شدت آسیب دیده، اما با حفظ هویت و ساختار اصلی‌اش بارها بازسازی شده است. آخرین بار کمتر از یک قرن پیش به فرمان نادرشاه پادشاه سابق افغانستان، بازسازی شده بود. سپس در دوران حکومت کمونیستی افغانستان، بخش‌هایی از این قلعه به آتش کشیده شده و تخریب گردید. بعد از استقرار دولت مجاهدین در سال ۱۳۷۱ ه.ش این قلعه تاریخی در جنگ‌های میان این گروه‌ها به شدت تخریب شد و از آن زمان تا کنون به حالت ویرانه باقی مانده است.
در افغانستان بالاحصارهای زیادی وجود دارد که می‌توان از میان آنها به بالاحصار بلخ، فراه، گردیز، غزنی، قندهار و قندوز اشاره کرد.
تگ
