قصر جهان نما؛ میراث فرهنگی افغانستان
قصر جهان نما در جنوب غرب شهر « خلم» در دامنه‌های تپه‌های کوه « کنج» و درقسمت حنوبی باغ بزرگی به نام « جهان آرا» و یا « جهان‌نما» قرار گرفته است .این قصر که به نام « قصر جهان‌نما» شهرت دارد، از سازه‌های تاریخی ولایت سمنگان قرن نوزدهم و یا ولایت بلخ کنونی افغانستان است.
ولسوالی «خلم» که در گذشته به نام «تاشقرغان» مسمی بود، مهد این قصر باستانی است. خلم یکی از ۱۰۰۰ شهر باختر و همزاد بلخ بامی است که در گذرگاه راه ابریشم و دهانه ” دروازه سنگی” هندوکش موقعیت دارد.
سال تهداب گذاری این قصر از سال ۱۲۱۰ هجری شمسی، بیان شده است. در تاریخ آمده است که قصر جهان‌نما هندکی را عالمگیر دوم برای دختر خود بر فراز تپه‌ای از کوه هندکی ساخت که زمان‌شاه درانی، نواده احمدخان ابدالی در آن زندگی می‌کرد. نامش «گوهر بیگم» یا « زهره بیگم»گفته می‌شد.
در سال ۱۲۶۸ هجری شمسی، این قصر در زمان امیر عبدالرحمان خان به قصر «چهل ستون» تغییر نام کرد.
مساحت و امکانات قصر جهان‌نما
عمارت قصر و باغ از فن معماری و ظرافت معماران ماهر آن در ۲۰۰ سال قبل افغانستان حکایت می‌کند. این قصر در هفتاد جریب زمین با یک نمای زیبا از درختان سبز و حوض بزرگ ساخته شده است که دیوار احاطه، برج‌های دیدبانی، گنبد، یک سالن بزرگ زیرزمینی، حمام، حوض آب بازی و سایر سهولت‌ها برای زندگی شاهانه را در خود دارد.
این قصر چهل ستون داشت که با کلاه رستم داستان خیابان پوشیده شده بود. حبیب‌الله خان سپس ظاهرخان این قصر را توسعه دادند و چهار طبقه ساختند.
قصر جهان‌نما دارای دو باغ داخلی و خارجی می‌باشد. مساحت باغ خارجی این قصر حدود ۳۰ هکتار تخمین زده شده است. این باغ‌ها پوشیده از چمن سبز است و با انواع درختان میوه تزئین شده است.
علاوه بر آن درختان سرو در اطراف سرک مرکزی آن به طراوت و سرسبزی باغ افزوده و به جاده‌های آن نمای خاصی بخشیده است.
تاریخچه استفاده از قصر جهان نما
باغ و قصر شکوهمند جهان‌نما در طول دوران حیات خویش گاهی به صورت مهمان‌خانه دولتی، زمانی به حیث خوابگاه شاگردان دبیرستان «رشدیه»، زمانی به صورت دفتر ادارات و موسسات دولتی استفاده می‌شد.
فصر جهان نما از جمله مکان هایی است که در طول زمان موارد استفاده متعددی را به خود دیده است
در دوران بحران، قرارگاه فرماندهان جهادی بوده و در زمان دولت جمهوری اسلامی افغانستان به وزارت اطلاعات و فرهنگ تعلق یافته است.
بعد از اینکه در سال ۱۳۸۳ باغ جهان‌نما به وزارت اطلاعات و فرهنگ تعلق یافت، یک موزه در آن تأسیس شد که بیشتر از ۷۰ اثر تاریخی از دوره‌های یونان و باختری، کوشانی‌ها و دوره‌های اسلامی و سکه‌های شاهان معاصر در آن موجود است.
قصر جهان نما و برگزاری اعیاد
در روزگار قدیم، قصر جهان‌نما در میان راه «میدان رستم» و « تخت رستم» کابل قرار داشت. در روزهای جشن، عید و روز جمعه در تالار غار بزرگ کوه که به نام «تخت رستم» مشهور بود، به تماشاچیان شیرینی، میوه، غذا، نوشابه و به ویژه چاینکی پیشکش می‌شد. امروزه از این مکان برای تجلیل جشن گل بادام، اعیاد، جشن نوروز و مراسم‌های فرهنگی و هنری استفاده می‌شود.
قصر جهان‌نما، مکانی گردشگری و تاریخی ولایت بلخ محسوب می‌شود که به عنوان جزئی از میراث فرهنگی افغانستان ثبت شده است.
تگ
